Development and learning relationship: अधिगम (Learning) म्हणजे शिकणे, ही एक जीवनभर चालणारी प्रक्रिया आहे. जन्माच्या अगदी लगेचच बालक शिकायला सुरुवात करतो आणि हा अधिगम त्याच्या वागणुकीत बदल घडवतो. या प्रक्रियेत बालक वेगवेगळ्या प्रकारे ज्ञान मिळवतो.(Physical and cognitive development in children)
Impact of physical growth on learning: बालकांच्या विकासाच्या विविध पैलूंचा एकमेकांशी घनिष्ठ संबंध आहे, आणि ते सर्वच त्यांच्या अधिगम प्रक्रियेवर परिणाम करतात. विशेषत: शारीरिक विकास हा लहान मुलांच्या मानसिक आणि संज्ञानात्मक विकासास सहायक असतो. मुलांना खेळाच्या विविध क्रियाकलापांमध्ये सहभागी होणे हे त्याच्या शारीरिक व मनो-सामाजिक विकासासाठी अत्यंत आवश्यक असते. मानसिक आणि भाषिक विकास अधिगम व सामाजिक विकासावर थेट परिणाम करतो.
ही वेबसाईट महाटीईटी परीक्षेसाठी महत्त्वपूर्ण नोट्स देते, ज्यात "अधिगम" (शिकणे) या संकल्पनेचा उहापोह आहे. अधिगमाची संकल्पना, उद्दिष्टे, आणि व्यक्तिमत्त्व विकासातील त्याचे महत्त्व यावर विवेचन केलेले आहे. विविध शिक्षणतज्ज्ञांचे सिद्धांत, तसेच अभ्यासासाठी प्रश्नोत्तरे दिलेली आहेत. अधिक माहितीसाठी संपूर्ण लेख येथे वाचा.
विकास आणि अधिगम यांचा परस्परसंबंध: महत्त्वाचे मुद्दे
1. अधिगमाची संकल्पना: अधिगम म्हणजे शिकण्याची प्रक्रिया, जी जन्मापासून सुरू होते आणि आयुष्यभर चालू राहते. यात ज्ञान, कौशल्ये आणि वर्तनात बदल घडवला जातो.
2. विकासाचे पैलू: शारीरिक, मानसिक, भाषिक आणि सामाजिक विकास हे अधिगमावर थेट परिणाम करतात. हे पैलू एकमेकांशी निगडित असून, अधिगम प्रक्रियेवर प्रभाव टाकतात.
3. शारीरिक विकासाचे महत्त्व: लहान मुलांमध्ये शारीरिक विकास हा मानसिक आणि संज्ञानात्मक विकासास मदत करतो. खेळांच्या क्रियाकलापांत सहभाग घेणे त्याच्या शारीरिक आणि मानसिक आरोग्यासाठी आवश्यक आहे.
4. संज्ञानात्मक आणि भाषिक विकास: मानसिक विचार, भाषा आणि समाजाशी निगडित कौशल्ये हे अधिगमाचे महत्त्वाचे घटक आहेत. भाषा, मानसिक प्रतिमा, संकल्पना आणि तर्कशक्ती अधिगम प्रक्रियेस चालना देतात.
5. अनुभवावर आधारित अधिगम: बालक स्वतःच्या अनुभवातून, प्रयोगातून, वाचनातून, चर्चेतून आणि विचारातून शिकतात. या प्रक्रियेत त्यांना स्वतंत्र विचारांची आणि क्रियाकलापांची संधी मिळावी.
नक्की वाचा : महाटीईटी परीक्षेसाठी मानवी वाढीच्या विविध टप्प्यांवरील नोट्स देते. यात बालपण, कुमारावस्था, प्रौढत्व यासारख्या टप्प्यांवर शारीरिक, भावनिक, सामाजिक आणि बौद्धिक विकासाचे विवेचन आहे. शिक्षणावर त्याचा प्रभाव आणि संबंधित प्रश्नोत्तरे देखील दिलेली आहेत. संपूर्ण लेख येथे वाचा.
6. अमूर्त विचार करण्याची क्षमता: अर्थ समजून घेणे, अमूर्त विचार, आणि विश्लेषण हे संज्ञानात्मक विकासाचे महत्त्वाचे भाग आहेत. यामुळे मुलांना आपल्या विचारांना तर्कशुद्ध पद्धतीने व्यक्त करता येते.
7. भावनिक आणि सामाजिक घटक: भावना, दृष्टिकोन, आणि आदर्श हे मुलांच्या अधिगम प्रक्रियेत महत्त्वाची भूमिका बजावतात. इतरांशी असणारे नातेसंबंध आणि सामाजिक आकलन त्याच्या अधिगम प्रक्रियेला प्रोत्साहन देतात.
बालकांचा विकास आणि अधिगम ही एक सतत चालणारी प्रक्रिया आहे. याच्या माध्यमातून बालकांना त्यांच्या नैसर्गिक आणि सामाजिक जगाचा ज्ञान मिळतो. यामध्ये इतरांशी असणाऱ्या नातेसंबंधांवर आधारित विविध संकल्पना तयार होतात. त्याच्या आधारावर बालकांना गोष्टी जशा आहेत तशा का आहेत, कारण आणि परिणामातील संबंध, तसेच कार्य आणि निर्णय घेण्याचे आधार काय असतात, हे समजायला लागते.
अर्थ समजून घेणे, अमूर्त विचार करण्याची क्षमता विकसित करणे, विवेचन आणि कार्य करणे हे अधिगम प्रक्रियेचे महत्त्वाचे घटक आहेत. दृष्टीकोन, भावना, आणि आदर्श हे संज्ञानात्मक विकासाचे अभिन्न भाग आहेत. यांचा भाषा विकास, मानसिक चित्रण, संकल्पना आणि तर्कशक्तीशी गाढ संबंध असतो.
हे ही पहा: महाटीईटी परीक्षेसाठी "वृद्धी आणि विकास" या विषयावर नोट्स प्रदान करते. यात वृद्धी आणि विकासाच्या प्रक्रिया, त्यांचे महत्त्व, पोषण, वंशानुगतता, लिंग, हवा आणि प्रकाश यांचा प्रभाव याबद्दल माहिती दिली आहे. तसेच, शारीरिक आणि मानसिक विकासाचे विविध घटक, विकासाचे आयाम आणि त्याचे शिक्षणाशी संबंधितता यावर चर्चा केली आहे. संपूर्ण लेखासाठी येथे भेट द्या.
बालक स्वतःच्या पातळीवर आणि इतरांपासून वेगवेगळ्या प्रकारे शिकतात. अनुभव, स्वतः प्रयत्न करणे, प्रयोग करणे, वाचन करणे, विचारविनिमय, प्रश्न विचारणे, ऐकणे, आणि मनन करण्याच्या प्रक्रियेतून ते शिकतात. या त्यांच्या विकासाच्या मार्गात त्यांना अशा संधी उपलब्ध होणं आवश्यक आहे, ज्यामुळे ते स्वतंत्रपणे आणि विविध अनुभवांतून शिकू शकतात.
प्रश्नोत्तर
1. प्रश्न: अधिगम म्हणजे काय?
उत्तर: अधिगम म्हणजे शिकण्याची प्रक्रिया होय, ज्यामध्ये व्यक्ती नवीन ज्ञान, कौशल्ये आणि वर्तन आत्मसात करते.
2. प्रश्न: बालकाच्या अधिगमावर कोणते घटक प्रभाव टाकतात?
उत्तर: बालकाच्या अधिगमावर शारीरिक, मानसिक, संज्ञानात्मक, भाषिक आणि सामाजिक विकासाचे घटक प्रभाव टाकतात.
3. प्रश्न: शारीरिक विकास अधिगमावर कसा परिणाम करतो?
उत्तर: शारीरिक विकासामुळे लहान मुलांच्या मानसिक आणि संज्ञानात्मक विकासास मदत होते. खेळाच्या क्रियाकलापांमुळे त्यांचा शारीरिक व मानसिक आरोग्य सुधारते.
नक्की पहा: महाटीईटी परीक्षेसाठी विकासाचे सहा प्रकार म्हणजेच शारीरिक, मानसिक, भावनिक, क्रियात्मक, भाषिक, आणि सामाजिक विकास यावर नोट्स प्रदान करते. प्रत्येक विकास प्रकाराचा व्यक्तीच्या जीवनावर असलेला प्रभाव, तसेच त्यातले महत्त्व आणि शिक्षणात त्याची भूमिका यावर चर्चा केली आहे. शिक्षकांसाठी हे ज्ञान महत्त्वाचे असून, त्यामुळे मुलांच्या सर्वांगीण विकासाची प्रक्रिया समजून घेता येते. संपूर्ण लेखासाठी येथे भेट द्या.
4. प्रश्न: संज्ञानात्मक विकास म्हणजे काय?
उत्तर: संज्ञानात्मक विकास म्हणजे विचारांची क्षमता, भाषा, संकल्पना आणि तर्कशक्ती विकसित होणे, जे अधिगम प्रक्रियेत महत्त्वाची भूमिका बजावतात.
5. प्रश्न: मुलं कशा प्रकारे शिकतात?
उत्तर: मुलं अनुभवातून, स्वतः प्रयोग करण्यातून, वाचनातून, चर्चेतून, प्रश्न विचारून, ऐकून आणि विचार करून शिकतात.
6. प्रश्न: अधिगम प्रक्रियेत भावनिक घटकांचा काय संबंध आहे?
उत्तर: अधिगम प्रक्रियेत भावना, दृष्टिकोन आणि आदर्श महत्त्वाची भूमिका बजावतात. हे घटक मुलांच्या सामाजिक विकासावर परिणाम करतात आणि त्यांना विचार करण्यास मदत करतात.
7. प्रश्न: अमूर्त विचार करण्याची क्षमता का महत्त्वाची आहे?
उत्तर: अमूर्त विचार करण्यामुळे मुलांना तर्कशुद्धपणे विचार करण्याची आणि अर्थ समजण्याची क्षमता विकसित होते, ज्यामुळे अधिगम प्रक्रियेत गती येते.
ही वेबसाईट महाटीईटी परीक्षेसाठी "बाल विकास आणि शिक्षणशास्त्र" या विषयावर महत्त्वाची माहिती प्रदान करते. बाल विकासाच्या टप्प्यांवर, शिक्षणाच्या विविध पद्धतींवर आणि त्यात अनुवंशिकता व वातावरणाच्या प्रभावावर चर्चा केली आहे. पियाजे, कोह्लबर्ग आणि वायगोत्स्की यांचे सिद्धांत यामध्ये समाविष्ट आहेत. लेखात समाजीकरण, बाल-केंद्रित शिक्षण, आणि शिक्षण मूल्यांकनावरही प्रकाश टाकण्यात आले आहे.
.
